Ταρκόφσκι : Οι δημοσιογράφοι ερμηνεύουν με τον τρόπο τους. Γράφουν ό,τι θέλουν. Ή δεν καταλαβαίνουν

[fblike]

 
 
 
Ο Αντρέι Ταρκόφσκι (1932-1986) —μικρός, νευ­ρικός, βίαιος, σχεδόν ασιατικός τύπος— δεν είναι λιγότερο απαιτητικός από τις ταινίες του. Όσο αδιαφορεί για την ικανοποίηση του κοινού, θεωρώντας πως το έργο που έχει να κάνει πρέπει να το κάνει, χωρίς να ενδιαφέρεται για μόδες και για επιτυχίες, άλλο τόσο δεν φροντίζει να προσελκύσει τον τύπο και άλλα κέντρα κοινής γνώμης. Απεχθάνεται την κινηματογραφική κριτική, που τη βρίσκει στο σύνολό της μέτρια. Αποφεύγει τους δημοσιογράφους. Αγαπά να προκαλεί, να διακηρύττει, λόγου χάρη, παρωχημένες θέσεις του τύπου: Ο άνδρας είναι για να ενεργεί και να δημιουργεί. Η γυναίκα για ν’ αγαπά τον άνδρα.
Αυτή η αποσιώπηση όσον άφορα το σχολιασμό του έργου του, μαζί με τη δυσκολία προσέγγισης των ταινιών του, ιδίως των τελευταίων, μπορεί να εξηγήσει μια σοβαρή παρεξήγηση, που είναι πια καιρός να διαλυθεί, για την προσωπική μεταφυσική του Ταρκόφσκι. Ο κινηματογραφικός τύπος ιδιαίτερα, έχει παρουσιάσει τον Ταρκόφσκι όχι σαν ένα πιστό, άλλα σαν έναν άνθρωπο που νοσταλγεί το Θεό. Βάζουν στο στόμα του Ταρκόφσκι φράσεις εκατό φορές ξαναειπωμένες:
«Για μένα ο ουρανός είναι άδειος» (Postif Νο 109),
«Δεν διαθέτω το όργανο με το όποιο νοιώθουμε τον Θεό» (Ecran Νο 66).
Ρωτήσαμε τον Ταρκόφσκι πώς μπορούσε να συμβιβάζει τον αγνωστικισμό αυτόν με την ολοφάνερη πνευματικότητα, πώς μπορούσε να λέει ταυτόχρονα: «Τό νόημα της ζωής είναι να υψωνόμαστε πνευματικά» και «Για μένα ο ουρανός είναι άδειος»
…Αναπήδησε:
«Ο ουρανός είναι άδειος… Ποτέ δεν το ‘πα αυτό! Πού διαβάσατε κάτι τέτοιο; Ο Μπέργκμαν θα μπορούσε να το πει ή ο Κίρκεγκαρντ! Εγώ ποτέ!»
– Για σας λοιπόν ο ουρανός δεν είναι άδειος;
– Όχι, βέβαια!
 
– Το ερώτημα γίνεται πιο απλό. Τι είναι για σας το πνευματικό; Ποια είναι η πίστη σας;
– Πιστεύω πως ο άνθρωπος δημιουρ­γήθηκε από Κάποιον που είναι ανώτερος, που είναι άπειρος, και πως όλη ή ζωή οφεί­λει να υπηρετεί αυτόν τον Κάποιον.
– Αυτό το ανώτερο Όν εΐναι ό Θεός της χριστιανικής παραδόσεως;
– Αναμφίβολα.
– Θα λέγατε πως είστε Ορθόδοξος;
– Ναι.
– Είναι η πρώτη φορά που δίνετε μια τόσο απλή απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα…
– Είναι η πρώτη φορά που μου θέτουν τέτοιο ερώτημα….
– Κι όμως, είναι πολύ πιο απλό να ξέρουν πως έπικαλείσθε την Ορθοδοξία μάλλον, παρά μια «κούφια», διάχυτη πνευματικότητα…
– Θα θελα να προσθέσω πως βρίσκο­μαι ακόμη μακριά από αυτό προς το όποιο τείνω. Μιλάω για ένα ιδανικό, προσωπικά είμαι πολύ μακριά.
– Διαβάσαμε επίσης για σας πως είστε κάποιος που πέρασε μετά τον Αντρέι Ρουμπλιώφ «από μια πίστη στον Θεό σε μια πίστη στην τέχνη» (Etudes cinematographiques Νο 135-138).
– (Δυνατά γέλια). Καλό κι αυτό… (ε­ξοργισμένος) Ποια τέχνη; Πώς μπορεί να «πιστεύει» κανείς στην τέχνη; Ποτέ δεν πίστεψα στην τέχνη. Η τέχνη είναι η αντανάκλαση μέσα στον καθρέφτη αύτού που είμαστε, μιας ανώτερης ικανότητας να δημιουργείς. Δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να μιμούμεθα τον Δημιουργό. Είμαστε πλασμένοι κατ’ εικόνα Θεού, και η πράξη της δημιουργίας είναι μια από τις κινήσεις οπού γινόμαστε όμοιοί του.
– Με λίγα λόγια επικαλείστε μια θρησκευτική αντίληψη της τέχνης.
– Πραγματικά. Η τέχνη είναι μια προσευχή. Είναι η προσευχή μου. Κι αν η προσευχή μου ενδιαφέρει κάποιον, τότε η τέ­χνη μου είναι χρήσιμη. Το χρέος του άνθρωπου είναι να υπηρετεί. Ο κόσμος φτιάχτηκε πάνω σ’ ένα μοναδικό τύπο σχέσεως, χάρις στον Θεό, τη διακονία [=υπηρεσία προς τον άλλο]. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι άνθρωποι με το να μη διακονούν, αλλά να υποδουλώνουν τους άλλους, προσπαθούν ν’ αναποδογυ­ρίσουν τη σχέση και να θεμελιώσουν έτσι την εξουσία τους. Γι αυτό η ιστορία της ανθρωπότητας δέν είναι τίποτε άλλο παρά αγώνες για την εξουσία.
– Αντί να πούμε διακονούν, θα μπορούσαμε να πούμε ν’ αγαπούν;
– Ασφαλώς.
– Και με ποιο τρόπο η τέχνη μπορεί νά ‘ναι έτσι διακονία και αγάπη;
– Α… Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα μυστήριο. Είναι το μυστήριο της δημι­ουργίας. Θα μπορούσαμε να ζήσουμε είκοσι, τριάντα αιώνες, ποτέ δεν θα μαθαίναμε πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος, όπως δεν θ’ αποκρυπτογραφήσουμε ποτέ το μυστήριο της [καλλιτεχνικής] δημιουργίας. Όταν γονατίζουμε μπροστά σε μια εικόνα και προσευ­χόμαστε στον Θεό βρίσκουμε τα αληθινά, τα σωστά λόγια. Με τόν ίδιο τρόπο, όταν απευθύνεις την τέχνη σου στον Θεό σαν μια προσευχή, βρίσκεις τα σωστά πρόσωπα που θα βάλεις στο έργο σου.
– Οι ταινίες σας είναι η έκφραση αγάπης για τον Δημιουργό;
– Θα ‘θελα πολύ να το πιστέψω… Δεν υπάρχει αμφιβολία, προσθέτουμε πάντα ένα σωρό πράγματα στην δημιουργική ορμή, αλλά το ιδανικό για μένα θά ‘ταν ν’ απελευθερωθώ από όλα αυτά τα περιττά.
Ο Μπαχ για παράδειγμα: Να η καθαρή δημιουργία.
 
(Από το Information Catholiques-Μετάφραση Ελ.Μάινας-περιοδικό Σύναξη)